Ankilozan spondilit te?hisinde bel a?r?s?na dikkat
Ankilozan spondilit (AS) ço?unlukla genç ya?larda ortaya ç?kan, tipik olarak omurgay? ve omurgan?n son k?sm? ile le?en kemikleri aras?nda yer alan sakroiliyak eklemleri etkileyen, kronik inflamatuvar (iltihapl?) bir romatizmad?r. Her y?l may?s ay?n?n ilk cumartesi fark?ndal?k amaçl? ilan edilen 1 May?s Dünya AS Günü nedeniyle görü?lerini payla?an 9 Eylül Üniversitesi T?p Fakültesi Romatoloji Bilim Dal? Ba?kan?, Türkiye Romatoloji Derne?i Yönetim Kurulu Ba?kan? ve Bilimsel Kurul Üyesi Prof. Dr. Fato? Önen, önemli bilgiler aktard?.
Romatizmal iltihap sonucunda bel, s?rt, boyun ve kalçalar?n arka k?s?mlar?nda, uzun süre devam eden a?r? ve tutukluk ortaya ç?kar. ?lerleyen dönemlerde bazen kamburluk ve omurgada kal?c? hareket k?s?tl?l??? Hastal?k, erkeklerde 2-3 kat daha s?k görülür.
AS, spondiloartrit (SpA) olarak adland?r?lan kronik iltihapl? romatizmal hastal?klar grubu içerisinde yer al?r. Bu grupta ayr?ca radyografik olmayan aksiyal SpA, reaktif artrit, psoriatik artrit (sedef romatizmas?) ve iltihapl? barsak hastal???na e?lik eden artritler de bulunur. Ülkemizde her 50-100 ki?iden birinde SpA ve her 200 ki?iden birinde AS hastal??? ortaya ç?kmaktad?r.
Ankilozan Spondilit (AS) hastal???nda bu belirtilere dikkat
AS hastal???, omurgada ve sakroiliyak eklemlerde kronik inflamasyona ve sonuçta a?r? ve tutuklu?a neden olur. ?lk ba?vuru yak?nmas?, ço?unlukla inflamatuvar bel a?r?s?d?r diye belirten 9 Eylül Üniversitesi T?p Fakültesi Romatoloji Bilim Dal? Ba?kan?, Türkiye Romatoloji Derne?i Yönetim Kurulu Ba?kan? ve Bilimsel Kurul Üyesi Prof. Dr. Fato? Önen, bu tip bel a?r?s?n?n en önemli özelliklerini ?öyle s?ralad?:
K?rk ya?tan önce ba?lamas?,
Sinsi ba?lang?ç göstermesi,
Üç ay veya daha uzun sürmesi,
Dinlenmeyle, özellikle gecenin ikinci yar?s?nda veya sabaha kar?? ortaya ç?kmas? ve hareketle azalmas?,
Yar?m saatten daha uzun süren sabah tutuklu?unun, kat?l???n?n olmas? ve
Kortizon d??? anti-inflamatuvar ilaçlara çok iyi yan?t vermesidir.Prof. Dr. Fato? Önen: “AS'de hastalar özellikle belin a?a?? k?s?mlar?nda ve kalçalar?n arka k?sm?nda ortaya ç?kan a?r?lardan yak?n?rlar. A?r?, daha sonralar? s?rt ve boyun bölgelerinde ve gö?üs kafesinde de ortaya ç?kabilir. ?lerlemi? düzeyde AS'i olan baz? hastalarda, yeni ortaya ç?kan kemik olu?umlar ve omurlar aras?ndaki kayna?malar nedeniyle kifoz (omurgan?n üst k?sm?nda öne do?ru e?ilme) ve omurgada hareket k?s?tl?l??? ortaya ç?kabilir.
Kronik bir hastal?k olan AS'de, ayak bile?i, diz gibi büyük eklemlerde asimetrik yerle?imli a?r?, ?i?lik ve bazen k?zar?kl?k (artrit) geli?ebilir. Kalça, el ve aya??n küçük eklemlerinde de a?r? ve ?i?lik olabilir. Kas kiri?lerinin ve ba?lar?n kemi?e yap??t??? bölgelerde a?r? ve ?i?lik ortaya ç?kabilir. Özellikle sabahlar? ilk kalk??ta ortaya ç?kan topuk a?r?s?, ?i?lik sonucunda geli?ebilen önemli bir yak?nmad?r.
AS'de kas-iskelet sistemindeki belirtiler d???nda;
Tekrarlay?c? ön üveit ataklar? (gözde k?zar?kl?k ve a?r?),
Çe?itli deri bulgular? (sedef, k?zar?k-a?r?l? deri sertlikleri),
?ltihapl? ba??rsak hastal??? (Crohn hastal??? veya ülseratif kolit) nedeniyle uzun süren kanl? ishal ve kar?n a?r?s? geli?ebilir” dedi.AS hastal??? tan?s? genellikle romatoloji uzmanlar? taraf?ndan konulur
AS tan?s? genellikle romatoloji uzmanlar? taraf?ndan konulmaktad?r. Romatoloji uzmanlar?, kas-iskelet sistemi hastal?klar?, özellikle de inflamatuvar (iltihapl?) romatizmalar konusunda uzmanla?m?? hekimlerdir. Ço?u hastal?kta oldu?u gibi AS'ye tan? koymada da, en önemli ipuçlar? hastal???n öyküsünden elde edilir diye belirten Prof. Dr. Fato? Önen, sözlerini ?öyle sürdürdü: “AS'li hastalar?n erken tan?s?nda, ço?u hastada ilk yak?nma olarak ortaya ç?kan inflamatuvar karakterdeki bel a?r?s?n?n tan?nmas? çok önemlidir. A?r?n?n geceleri veya sabahlar? ortaya ç?kmas?, hareketle azalmas? ve birlikte uzun süreli sabah tutuklu?unun olmas?, di?er mekanik türdeki bel a?r?lar?ndan ay?rt edilmesini sa?lar. S?rtta, boyunda, kalçalar?n arka k?sm?nda ve gö?üs kafesinde benzer ?ekilde a?r? ve sabah tutuklu?u olmas?, dizlerde, ayak bileklerinde veya di?er eklemlerde a?r? ve ?i?lik, topuk a?r?s? ve ?i?li?inin ortaya ç?kmas?, hastal??a tan? koydurucu di?er özelliklerdir. Göz ve deri bulgular?, uzun süren ishal, ailede SpA ile ili?kili hastal?k öyküsünün olmas?, AS tan? olas?l???n? art?r?r. Muayene s?ras?nda omurga hareketlerinde k?s?tl?l?k, eklemlerde ve topuklarda ?i?lik ve üzerine basmakla duyarl?l?k saptanmas?, tan? için di?er önemli ipuçlar?d?r. Tan? koydurucu bir laboratuvar testi bulunmamakla birlikte, kanda CRP ve sedimentasyon yüksekli?inin ve HLA-B27 doku tipinin saptanmas? tan?y? destekler. ?nflamatuvar tipte bel a?r?s? tan?mlayan hastalarda, AS tan?s? için önce direk pelvis grafisi (filmi) çekilmelidir. Bu grafide sakroiliit dedi?imiz, sakroiliyak eklemde ve çevresindeki kemik dokuda de?i?ikliklerin saptanmas? AS tan?s?n? netle?tirir. Pelvis grafisi normal ise ileri görüntüleme yöntemleriyle tan? konulabilir.
Sonuç olarak; romatoloji hekimi, hastal?k öyküsü ve fizik muayeneden elde edilen bilgileri, laboratuvar sonuçlar? ve radyolojik incelemelerle birlikte de?erlendirip sentez ederek AS tan?s?na ula??r.
Ankilozan Spondilit, bel f?t???yla kar??t?r?l?yor
Prof. Dr. Fato? Önen: “Bel a?r?s?, en s?k doktora ba?vuru nedenlerinden biridir; s?kl?kla 2-3 gün içerisinde düzelebilen mekanik nedenlerden kaynaklan?r. Ancak ço?u kez gereksiz yere çekilen bel MR'lar? hastalar?n yanl??l?kla “bel f?t???” tan?s? almalar?na neden olmaktad?r. Çünkü bel f?t??? olmayan ki?ilerde çekilen bel MR'lar?n?n önemli bir bölümünde bile bel f?t??? ile uyumlu görünümler saptanabilmektedir” dedi.
Akut olarak ortaya ç?kan bel a?r?lar?nda, ate?, kilo kayb?, travma öyküsü, ciddi nörolojik problemler gibi bir alarm belirtisi yoksa herhangi bir tetkik yapmaya gerek yoktur; birkaç gün a?r? kesici veya kas gev?etici tedavi ile düzelme olur diye belirten Prof. Dr. Fato? Önen, üç aydan uzun süren ve özellikle geceleri ya da sabahlar? belirginle?en ve sabah tutuklu?unun e?lik etti?i bel/s?rt a?r?s? olan hastalar ise mutlaka bir romatoloji uzman?na ba?vurmal?d?r uyar?s?nda bulundu.
Ankilozan spondilit ya?am boyu süren bir hastal?kt?r
AS'in nedeni tam olarak bilinmemektedir. Ancak hastal???n ortaya ç?k???nda geneti?in önemli rolü oldu?una inan?lmaktad?r vurgusu yapan Prof. Dr. Fato? Önen: “AS'ye genetik olarak yatk?n ki?ilerde çevresel bir faktörün (örne?in bir mide-barsak infeksiyonu) tetikleyici etkisiyle ba????kl?k sisteminin a??r? miktarda çal??mas? ve vücudun kendi yap?lar?na kar?? reaksiyon vermesi sonucunda hastal?k ortaya ç?kabilmektedir.”
Prof. Dr. Fato? Önen: “AS, infeksiyonlar gibi geçici bir hastal?k de?ildir; ya?am boyu sürer ancak AS'nin erken tan?s? ile uygun ilaç tedavisi ve egzersize ba?lanmas?, kullan?l?yorsa sigaran?n b?rak?lmas? sonucunda a?r?s?z ve kaliteli bir ya?am sürme ?ans? ortaya ç?kar. Baz? çal??malar?n sonuçlar?, tedaviye erken ba?lanmas? ve önerildi?i ?ekilde devam edilmesi durumunda, hastalar?n bir k?sm?nda geli?me olas?l??? bulunan omurgadaki ?ekil bozukluklar?n?n önlenebilece?ini veya hafifletebilece?ini dü?ündürtmektedir.
AS'li baz? hastalarda omurgada öne do?ru e?ilme (kifoz) veya özellikle kalça ekleminde a?r? ve kal?c? hareket k?s?tl?l??? ortaya ç?kabilir uyar?s?nda bulunan Prof. Dr. Fato? Önen sözlerini ?öyle sürdürdü: “Kronik a?r?, hareket k?s?tl?l??? ve omurga deformitesi önemli derecede i? gücü kayb?na, ekonomik kay?plara ve psikolojik sorunlara yol açabilir. ?leri derecede omurga e?rili?i nedeniyle fonksiyonlar?n ciddi olarak bozulmas? durumunda, omurga cerrahisi gündeme gelebilir. Ancak son derece riskli bir ameliyat olmas? nedeniyle, sadece bu konuda uzmanla?m?? merkezlerde ve seyrek olarak, bu tedavi yöntemine ba?vurulmaktad?r. Kalça eklemindeki fonksiyon k?s?tl?l???, protez operasyonlar? ile düzeltilebilir” dedi.
Tedavilerle ço?u AS hastas?nda çok iyi sonuçlar elde ediliyor
Prof. Dr. Fato? Önen: “AS ya?am boyu süren bir hastal?kt?r, dönem dönem hastal?k belirti ve bulgular?nda alevlenmeler olur. Hastal???n tamamen geçmesi, beklenen bir durum de?ildir. AS'de tedavinin temelini; hasta ve ailesinin e?itimi, kullan?l?yorsa sigaran?n b?rak?lmas? ve egzersiz olu?turur. Steroid olmayan anti-inflamatuvar ilaçlar ilk seçilmesi gereken ilaçlard?r; bu tedavi ile hastalar?n %60-70'inde iyi yan?t al?n?r. Steroid olmayan anti-inflamatuvar ilaçlar basit a?r? kesiciler de?ildir. AS'deki romatizmal iltihab?n düzelmesini sa?lar. Ancak etkili olabilmeleri için, uygun dozlarda ve yak?nmalar oldu?u süre boyunca kullan?lmalar? gerekir. Hastal???n iyi oldu?u dönemlerde bu ilaçlar kesilebilir, belirti ve bulgular tekrarlad???nda ise yeniden ba?lan?r. Ki?i?el yan?t farkl?l?klar?ndan dolay?, bir steroid olmayan anti-inflamatuvar ilaçtan yan?t al?namayan hastalarda di?er bir steroid olmayan anti-inflamatuvar ilaç denenmelidir.
Eklemlerinde ?i?lik ve a?r? (artrit) olan hastalarda sentetik hastal??? düzenleyici antiromatizmal ilaçlar kullan?l?r. Bu say?lan tedavilerin etkili olamad??? durumlarda, biyolojik ilaçlarla tedaviye geçilmektedir. Bu tedavilerin ba?land??? ço?u AS hastas?nda çok iyi sonuçlar elde edilmektedir. Ancak infeksiyonlara yatk?nl?k gibi, istenmeyen etkilerinin ilk basamakta kullan?lan ilaçlara göre daha s?k ortaya ç?kmas? ve pahal? tedaviler olmalar? nedeniyle, biyolojik ilaçlar?n sadece gereken hastalarda ve izlem alt?nda, dikkatli bir ?ekilde kullan?lmalar? önem ta??r.”
Egzersiz de tedavinin en önemli parçalar?ndan biridir vurgusu yapan Prof. Dr. Fato? Önen, egzersizin düzenli olarak yap?ld???nda hareket k?s?tl?l???n?n geli?mesini yava?latt???n?, postürün korunmas?na yard?m etti?ini ve kortizon d??? anti-inflamatuvar ilaçlar?n a?r?y?, hareket k?s?tl?l???n? azaltarak; günlük egzersizlerin daha rahat yap?lmas?n? sa?lad???n? belirtti.
Pandemide romatizma hastalar? tedavilerine devam etmeli
Prof. Dr. Fato? Önen: “Romatizmal hastal?klar?n ço?u ba????kl?k sisteminde bask?lanmaya yol açmaz. Bu hastal?klara e?lik edebilen diyabet, akci?er hastal?klar?, böbrek hastal?klar? oldu?unda veya ba????kl?k sistemini bask?layan ilaçlar kullan?ld???nda infeksiyonlara yatk?nl?k artar. Yaln?z bu tedavilerin kesilmesi ile, bazen hayat? tehdit edebilen hastal?k bulgular?n?n aktifle?ebilece?i ve aktif hastal?k s?ras?nda da infeksiyonlara daha s?k yakalanma riskinin ortaya ç?kabilece?i unutulmamal?d?r. Bu nedenlerle, pandemi sürecinde, romatizma hastalar?n?n kullanmakta olduklar? tedavilere devam edilmesi önerilmektedir”dedi.
Günümüzde internetin yayg?nla?mas? ileti?imi kolayla?t?r?rken, bilgi kirlili?inin ortaya ç?kmas?na da yol açm??t?r de?erlendirmesinde bulunan Prof. Dr. Önen: “Bu nedenle do?ru ve güvenilir bilgiye ula?abilmek son derece önemlidir. Hastalar?m?z, romatizmal hastal?klar? ile ilgili bilgi kaynaklar?na, Türkiye Romatoloji Derne?i'nin resmi web sitesinde (www.romatoloji.org) “Hastalar ?çin” bölümünde yer alan sayfalardan ula?abilir. Bu siteden ba?lanabilecekleri “Romatizma TV (romatizmatv.org)”, çe?itli romatizmal hastal?klarla ilgili hemen her sorunun yan?t?n?n bulundu?u, bilgilendirme videolar?n? içermektedir. Romatizma TV ?imdi de romatizmal hastal?klar?n tan?s?, tedavisi ve takibi ile ilgili alan?nda uzman hekimlerin görü? ve tavsiyelerinden olu?an podcast serilerine ba?lad?. Podcast serilerinde romatizmal hastal?klar ile ilgili akla tak?lan farkl? ve güncel sorular?n cevaplar?na ula?mak mümkün ”dedi.