Pandemi Döneminde Dünyada Zatürre Vakalar? Art?? Gösterdi

Dünya Sa?l?k Örgütü (DSÖ)'nün verilerine göre zatürre çocuklarda görülen en s?k ölüm nedeni. Yeti?kinlerde ise iskemik kalp, inme (felç) ve KOAH'tan sonra dördüncü s?radad?r. Y?lda ortalama 3 milyon ki?inin zatürre nedeniyle öldü?ü tahmin edilmektedir. 12 Kas?m Dünya Zatürre Günü nedeniyle Enfeksiyon Hastal?klar? Derne?i Ba?kan? Prof. Dr. Mehmet Ceyhan önemli bilgiler payla?t? ve Covid-19 döneminde zatürre vakalar?na da de?indi.

Zatürre dünya genelinde çok s?k görülen bir alt solunum yolu enfeksiyonudur. Dünyada insanlar enfeksiyon nedenli ölümlerde en çok zatürreden ölüyor. Ayn? zamanda pandemi dönemlerinde de önemli bir hastal?k çünkü grip pandemileri gibi, korona virüs pandemileri gibi pandemilerde insanlar?n ölüm nedenlerinin ba??nda zatürre geliyor. Bu virüsler hem kendileri zatürre yapabiliyorlar hem de ba????kl?k sistemini bask?layarak bakterilerin olu?turdu?u zatürrelere zemin haz?rl?yorlar. Dolas?yla bu ?ekilde grip vakalar?nda ya da farkl? virüs hastal?klar?n?n yay?ld??? dönemlerde zatürre ve zatürreden ölümler de art?yor.
 
Çocuklarda ve ya?l?larda risk daha çok
 
Enfeksiyon Hastal?klar? Derne?i Ba?kan? Prof. Dr. Mehmet Ceyhan: “Zatürre bütün ya? gruplar?nda görülen bir hastal?k ancak çocuklarda ve ya?l?larda risk daha çok art?yor. Bir de özellikle herhangi bir nedenle ba????kl??? bask?lanm?? ki?iler, kronik akci?er hastal???, diyabet, kronik böbrek hastal???, kronik kalp hastal??? olanlarda, sigara içenlerde ve alkol kullananlarda zatürre riski art?yor.”
 
Kronik akci?er hastal??? olanlarda zatürre daha s?k görülüyor diyen Prof. Dr. Mehmet Ceyhan: “Bunun birkaç nedeni var; bir tanesi kronik akci?er hastal??? nedeniyle akci?erde yap?sal bozukluklar oluyor oraya mikrop daha kolay yerle?iyor. ?kincisi de kronik akci?er hastal??? olanlarda sigara içmek ayn? zamanda solunum yollar?ndaki lokal baz? ba????kl?k sistemlerinin bozuk olmas? ile birlikte zatürreye zemin haz?rl?yor. Ayn? zamanda zatürreye neden olan mikroplar?n solunum yoluna daha kolay yerle?mesini sa?l?yor.”
 
Ba????kl?k sistemi zay?fsa zatürre olu?uyor

Zatürrenin risk gruplar?nda da, risk olmayan ki?ilerde de görülebildi?inin alt?n? çizen Prof. Dr. Mehmet Ceyhan: “Bakteriler genellikle önce bo?aza yerle?iyor ve bo?azda bir süre ba????kl???n dü?mesi için f?rsat kolluyor. Virüsler ise bo?aza yerle?ip beklemiyorlar onlar bula?t??? s?rada ba????kl?k sistemi yeteri kadar zay?fsa inip akci?erde zatürre olu?turuyorlar. Ama e?er ba????kl?k sistemi iyi çal???yorsa vücuttan hastal?k olu?turamadan at?l?yorlar. Zatürrenin en önemli ve s?k görülen bakteriyel nedeni olan pnömokok bakterisi yeti?kinlerin %5'i kadar?nda ama özellikle okul çocuklar?n?n %10 - %15 kadar?nda bo?azda bulunuyor. Bu bakteri bazen y?llarca bekliyor, bir f?rsat?n? buldu?unda ve herhangi bir nedenle bir hastal?k geçirme, kullan?lan ilaç ya da sigara içme gibi faktörlerde, solunum sisteminin ba????kl??? azald???nda direkt akci?ere inip orada iltihaplanmay? ba?lat?yor. ?ltihaplanma ba?lad?ktan sonra ister virüs, ister bakteri olsun vücut bir ?ekilde bu bakteriyi öldürmek için ba????kl?k sistemini devreye sokuyor. Ba????kl?k sistemindeki beyaz küreler, birçok antikor, kompleman gibi proteinler bu bakteriyi öldürmek için bir iltihabi reaksiyon olu?turuyorlar. Bu iltihabi reaksiyona ba?l? hastan?n bu hava kesecikleri iltihapla doluyor ve dolas?yla en büyük riski i?te normalde o hava keseciklerinde solunumun beklenen fonksiyonu ortaya ç?k?yor. Yani bizler nefes ald???m?zda oksijenli havay? al?yoruz, o akci?erde oksijen süzülüyor kana geçiyor ve kanda toplanan karbondioksit gene bu akci?erler yoluyla d??ar? at?l?yor. Fakat bu kesecikler iltihap hücreleriyle dolunca bu fonksiyon yeteri kadar yerine getirilemiyor ve ki?inin kan?nda karbondioksit yükseliyor ve oksijen dü?üyor. Oksijen vücudunun bütün mekanizmalar? için hayati e?er oksijen azalmaya ba?larsa hem aktiviteniz azal?yor hem kalp hem di?er organlar?n beyin de dâhil, karaci?er, böbrek tüm organlar?n fonksiyonlar? yava?lamaya ba?l?yor. Giderek bu organlar fonksiyonlar?n? yerine getiremedi?i için bütün organlarda bozukluklar ortaya ç?k?yor. E?er akci?erin sadece belli bir bölümü etkilenmi?se o zaman bu daha hafif bir ?ekilde geçiriliyor. Bir süre sonra o iltihaplanma bakteri öldükten sonra ya da virüs öldükten sonra kendili?inden düzeliyor. Ya da antibiyotik tedavisiyle düzeliyor. Sonra fonksiyonlar normale dönüyor. Ama akci?erin büyük bir k?sm? etkilenmi?se o zaman bu fonksiyonlar organ bozukluklar? ölüme kadar götürebiliyor. Zatürre hastas?nda öncelikle bir iltihabi reaksiyon oldu?u için ate? yükseliyor. Solunum yollar? etkilendi?i için öksürük oluyor. E?er bu oksijen de?i?imde problemler ba?larsa o durumda kendisini s?k nefes al?p vermekle gösteriyor. Zatürre hastas? tipik olarak ate?i vard?r, öksürür ve s?k nefes al?p verir. Akci?erde a?r? sinirleri yoktur o yüzden a?r?l? olmaz bu süreç ama hasta hava açl??? hisseder. Nefessiz kald???n? hisseder, akci?er zarlar? olaya i?tirak ettiyse a?r? duyar, ate?i vard?r ve öksürür. Tipik tablosu budur.” 

Pandemi döneminde dünyada zatürre vakalar? artt?
 
Prof. Dr. Mehmet Ceyhan: “Covid-19 neticede bir solunum yolu enfeksiyonu. Dolay?s?yla solunum yolundan giren korona virüslerin olu?turdu?u bir hastal?k. Bu hastal?k e?er hafif atlat?l?rsa o zaman virüs akci?ere kadar inemiyor solunum yolunda baz? iltihabi reaksiyonlar yarat?yor, hastada ate? ve öksürü?e neden oluyor. Ama e?er akci?ere kadar inerse akci?erde i?te bu bahsetti?im iltihabi reaksiyonu olu?turuyor. Orada oksijen karbondioksit de?i?imi yap?lamamaya ba?l?yor. Nefes darl??? geli?iyor ve sonunda hastalar?n büyük k?sm? bir zatürre tablosuyla kaybediliyor. Vakalar?n ço?unda korona virüs nedeniyle yap?s? bozulmu? akci?erin çok rahatl?kla pnömomok dedi?imiz bakteri ba?ta olmak üzere di?er bakteriler yerle?ip ayr?ca bir bakteriyel pnömoni olu?turuyor, tabloyu a??rla?t?r?yor.”
 
Prof. Dr. Mehmet Ceyhan: “Çocuklarda yapt???m?z bir çal??ma gösterdi ki covid geçiren çocuklarda bo?azda bu pnömokok bakterisinin bulunma oran? covid geçirmeyenlere göre iki kat daha fazla. Demek ki covid ayn? zamanda bu pnömokok bakterisinin bo?aza yerle?mesini de kolayla?t?r?yor böyle olunca tabi hastalarda çok yüksek oranda pnömokoka ba?l? zatürre de görülüyor. Bu nedenle pandemi döneminde dünyada zatürre vakalar? artt?. Bunlar?n bir k?sm? virüsün kendine ba?l? ama daha da ço?u pnömokok bakterisine ba?l?d?r.”
 
Pnömokok a??s? sayesinde zatürre görülme oran?nda azalma sa?land?
 
Zatürre k?smen önlenebilir bir hastal?kt? diyen Prof. Dr. Ceyhan: “Çünkü her zatürreye neden olan mikrobun a??s? ya da bir korunma yöntemi yok. Ancak, mesela zatürreye etkili ilk a?? k?zam?k a??s? çünkü k?zam?ktaki ölümlerin büyük bir k?sm? zatürreye ba?l?. Bu yüzden uzun süre k?zam?k d???nda zatürreye etkili bir a?? bulunamad?. Ancak daha sonra Pnömokok ve Influenza a??lar? kullan?lmaya ba?land?. Bunlar?n içerisinde tabi pnömokok a??s? son derece etkili çünkü genel anlamda toplum kaynakl? pnömoninin yar?s?ndan ço?u bu pnömokok bakterisine ba?l?. Dolay?s?yla tüm dünyada pnömokok a??s? yap?lanlarda zatürre görülme oran? %40 kadar azald?.”
 
Risk gruplar?ndaki ki?iler mutlaka hem Pnömokok hem Influenza a??lar?n? yapt?rmal?
 
Özellikle risk gruplar?ndaki ki?ilerin pnömokok a??s?yla a??lanmalar?n?n, bu hastalarda a??r seyreden zatürreler, dolay?s?yla zatürrelere ba?l? ölümleri azaltmak aç?s?ndan önemli oldu?unu ifade eden Prof. Dr. Ceyhan: “Influenza a??s? da ?u aç?dan önemli; influenza da hem çok s?k görülen bir hastal?k hem salg?nlar yapabiliyor hem de ölümün en önemli nedenlerinden. Covid'deki gibi bir k?sm? bu Influenza virüsünün kendisiyle ortaya ç?k?yor, ama bir k?sm? pnömokok bakterisinin tabloya eklenmesiyle ortaya ç?k?yor. Dolay?s?yla biz risk gruplar?ndaki ki?ilerin mutlaka hem Pnömokok hem Influenza a??lar?n?n yap?lmas? gerekti?ini söylüyoruz. Çocuklara zaten Pnömokok a??s? do?umdan itibaren yap?l?yor. Orada hem zatürreyi önleme amac?m?z var hem de menenjiti önleme amac?m?z var.”
 
Hem pnömokok hem grip a??s? ayn? anda ya da istenilen aral?kta uygulanabilir
 
Risk grubuna giren ki?ilere ve ilk iki ya??ndaki çocuklara pnömokok a??s? devlet taraf?ndan ücretsiz yap?l?yor diyen Prof. Dr. Ceyhan: “Risk grubunda olan 65 ya? üstü, kronik kalp, akci?er, böbrek hastal??? ve ?eker hastal???, ast?m dahil kronik akci?er hastal??? olan eri?kinlerve özellikle travma sonras? tekrarlayan menenjit geçiren çocuklar ve koklear implant (i?itme cihaz?) tak?lan ki?iler nüfus cüzdanlar? aile hekimlerine ba?vurup ücretsiz a?? yapt?rabiliyorlar. Ama bunun d???nda özellikle pandemi dönemlerinde risk art?yor ve “ben bu hastal?ktan a?? ile korunmak istiyorum” diyen ki?iler eczanelerden ücretli sat?n alabiliyorlar.”
 
Pandemi döneminde a?? talebinin artmas? nedeniyle bu durumda baz? de?i?iklikler oldu diyen Prof. Dr. Mehmet Ceyhan: “Örne?in grip a??s? için devlet bir s?ralama olu?turdu. Ki?inin o s?ralamaya girdi?i e-Nab?z sisteminde görünüyorsa, aile hekimine reçete yazd?r?yor, aile hekiminin yazd??? reçete ile eczaneye gidip grip a??s?n? alabiliyorsunuz. Bu pandemi dönemine özel bir durum. Hem pnömokok hem grip a??s? ayn? anda ya da istenilen aral?kta uygulanabilir çünkü ikisi de canl? olmayan a??.”
 
A??lar oldukça güvenilir
 
A??lar?n oldukça güvenilir oldu?unu dile getiren Prof. Dr. Mehmet Ceyhan: “A??lar?n ciddi bir yan etkileri yok. Dolay?s?yla lokal yan etkileri olabilir; k?zar?kl?k, ?i?lik, hafif ate? hali gibi. Ek olarak; grip a??s? yumurtadan elde edildi?i için ciddi yumurta alerjisi olan yani yumurta yedikten sonra nefes darl???, ?ok gibi a??r tablo geli?me hikâyesi olanlara a?? önermiyoruz. Onun d???nda herkese yap?labilir.”
Prof. Dr. Mehmet Ceyhan: “Zatürre, bu kadar etkin a??lara ve etkili antibiyotiklere ra?men hala ölümde ilk s?ralarda. Dolay?s?yla bir ?ekilde mutlaka insanlar?n zatürre olmamak için elinden gelen bütün tedbirleri almas? laz?m. Neticede zatürre mikroplar? da solunum yoluyla bula??yor, covid pandemisi döneminde halk bunu iyice ö?rendi. Hastalarla e?er bir buçuk metreden yak?n temas kurulacaksa mümkünse maske tak?lmas?n? ve bahsetti?imiz a??lar?n yap?lmas?n? öneriyoruz.”